Hai moitas formas de ollar e, as veces, o feito de que nos poñan unha venda nos ollos pode servir para que nos quitemos nós mesmos outra. Ver, divisar, observar, ollar. Pero tamén imaxinar, lembrar, mirar interiormente e sacar as cousas cara fora, como a vida. A vida fora. E precisamente iso é o que nos ensina a vella María a través do escritor e xornalista Miguel Sande.
A vida fora (Galaxia) é unha novela pequena en extensión pero grande en matices. De múltiples lecturas. Desas que emocionan ao lector. Porque A vida fora é un xogo, de sorriso e desacougo. Porque todos nós coñecemos a unha María.
Novela sorprendente baixo unha historia sinxela. Como a vida fora.
A construción dun edificio diante da fiestra dende onde María, vella e enferma, observa a vida pasar postrada nunha cadeira de rodas vaille servir a vostede de escusa para xogar co título desta novela: A vida fora. Recrearase esa vida fora da xanela e vai sacar esa “vida fora” da vella María través das diferentes lembranzas.
A vella María pasa os días nunha cadeira de rodas ollando pola ventá. Un día, e outro, e outro… ata que constrúen un edificio diante da súa vivenda. Entón á vella sácanlle o único que a une co exterior: a vista. Vai ser a partires diso cando non vai ter outra que imaxinar a vida fora desa construción. Velaí o porque do título. Esa expresión obrigada da vella María de imaxinar a vida fora é o que a min me interesaba que fose a cerna e a orixinalidade desta novela. A vella vai facer gala dunha imaxinación desbordante, chegando en ocasións ao disparate.
A vida fora é unha novela dura, pero o que nos chega a través da imaxinación da vella dálle unha chispa á historia, esa vida necesaria para que o lector poida ler este libro cun sorriso. Doutro xeito sería unha novela moi simple: unha vella nunha cadeira de rodas mirando pola ventá. A historia chega a nós coas palabras dela.
Sobre o de sacar a vida fora a través das súas lembranzas en parte tamén é certo. A vella María saca retallos da súa propia vida. Esta novela, como dicía Carlos Nuevo cando a presentamos en Viveiro, ten cortes etnográficos, elementos do pasado. A través deses retallos -aínda que non sexan coordinados por mor da memoria rota de María- vamos coñecendo a súa historia: a posguerra, a lembranza da mestra republicana a quen lle queimaron a casa... pero tamén o seu presente. Son cousas que non se relatan explicitamente pero xorden a través dos recordos da vella María. Hai quen ve iso como un defecto, pero eu pretendín contar as cousas doutro xeito.
Aínda que poesía e teatro abranguen a meirande parte da súa obra, retorna de novo á novela tras aquel Se algún día esta muller morta (Galaxia), I Premio de Narrativa Breve Repsol YPF 2006. Nesta A vida fora, sendo unha novela, sitúa ao lector nun cruce de camiños onde conflúen tanto a prosa, como o teatro e un pouso da poesía.
Eu levo vinte e cinco anos escribindo e sempre digo que veño dos barrios marxinais, que serían a poesía e o teatro. Agora estoume achegando ao que sería o barrio rico: a novela.
Noutra das presentacións que fixemos este verán, en Barreiros, o dramaturgo Manuel Lourenzo comentou que se trataba dun monólogo teatral. Aínda que concorde con Manolo, eu tamén creo que se podería ler como un poema longo. Pero sobre todo é unha novela, unha novela curta. Na contracapa do libro Galaxia indicou que se trata dunha novela que está nos límites da narrativa. Coido que non hai fronteiras. Podería dicirche que hai poesía, que hai teatro, pero é novela. Os diferentes matices ten que atopalos o lector.
Aposta pola sinxeleza narrativa, pero nin esta A vida fora nin a anterior Se algún día esta muller morta se moven nos convencionalismos narrativos. Trátase dun intento de rachar coa novela convencional ou dun exercicio -como sinala no epílogo Comezo e final- de codificación da escrita?
Ese comentario chega por influencia do xornalismo, que é a miña profesión. Os que nos dedicamos ao xornalismo estamos contando, case a diario, historias que moitas veces sobrepasan con moito o imaxinable, e iso exerce unha influencia en min á hora de escribir.
Aínda que eu teña unha imaxinación moi limitada, dispoño dunha mirada privilexiada do que ocorre todos os días na rúa pola miña profesión. E por mor de todos eses factores eu procuro ofrecer ao lector unha novela que sexa sinxela de ler pero escrita dende o compromiso e tratando dar o mellor de min na concepción da escrita, no que sería a estadame da novela.
As críticas que saen de A vida fora estanse a centrar no argumento, mentres boto en falla comentarios sobre esa estadame da escrita, do lugar que ocupa a expresión nesta novela. Coido que pasou o mesmo na novela anterior: Se algún día esta muller morta. En A vida fora intento darlle forza á expresión, e por iso as repeticións, as frases curtas…
Tanto na anterior novela como nesta A vida fora dá vostede un especial protagonismo ás mulleres. Practicamente elas soas copan a totalidade da historia.
A min o que me interesa á hora de escribir, máis que definir o xénero dos protagonistas, son as aventuras persoais. Atráeme máis iso que calquera outra historia coral. Creo que a máis atrevida e a máis valente é sempre a aventura propia. Iso creo que tamén o transmito ao que escribo.
Comentaba vostede anteriormente que A vida fora lese cun sorriso nos beizos, pero tamén desacouga o lector ver a vella dicindo que quere morrer.
Nesta novela xogo coas sensacións. Todo o que vive a vella María, dende a primeira frase ata o epílogo, son sensacións: alegría, temor, desacougo… E cando o lector chega a ese epílogo titulado Comezo e final conto como me aconteceu a historia da vella María. A min, a pesar das críticas que recibiu ese epílogo, é a parte que máis me gusta. Primeiro xogo coa emotividade do lector e despois explícolle a orixe desta historia.
A pesar de que di que quere morrer, a vella María ten máis ganas de vivir que ninguén. Ela quere as súas pílulas de chocolate, non para de falar, quere ter as uñas pintadas...
Libro magnífico e doado de ler. Sen embargo, tan afastado do que podemos atopar nos escaparates das librarías.
Penso que A vida fora é unha novela que se le moi ben e que pode chegar a moita xente, incluso á xente que habitualmente non le. María podería ser a avoa de moitos de nós.
Tamén é de agradecer que unha editorial como Galaxia me abra as portas para publicar esta novela. Eu son un escritor coa miña propia mirada, co meu propio estilo, sen escribir á moda e gustaríame destacar iso, que Galaxia confiara en min.
A Coruña. Outubro 2011