Cando se xuntan un magnífico poeta e un grandísimo ilustrador, ao lector non lle queda outro remedio que tomar asento, abrir as páxinas do libro e gozar de principio a fin da lectura e das imaxes que nos achegan. Pero Almanaque musical, o álbum que ven de publicar Kalandraka con versos do estremeño Antonio Rubio e ilustracións do coruñés David Pintor, non é un libro para o silencio, senón para o recitado en alto, para cantar acompañados da música que sae dos poemas e bailar ao ritmo marcado polos músicos imposibles dun David Pintor que nos ofrece aquí o seu mellor traballo ata a data.

Os libros dixitais poderán ter as súas vantaxes, pero aínda non son capaces de desprender a maxia e a emoción que transmite ter entre as mans este Almanaque musical.

A diferenza do que soe ser habitual nos libros ilustrados, Almanaque musical nace dun traballo previo de David Pintor ao que Antonio Rubio engadirá posteriormente os poemas.

David Pintor: Curiosamente, este libro nace en Corea. Foi unha editora de aquel país quen me propuxo facer doce ilustracións, unha para cada mes do ano, e que o tema xirase ao redor da música de Vivaldi: As 4 estacións. Unha vez rematado o traballo, conseguín que me cedesen os dereitos para publicar as ilustracións en España e ofrecinlle o material a Kalandraka. Eu quedara moi contento co resultado e pensaba en facer un calendario con esas imaxes. A xente da editorial víronas e gustáronlle tanto que decidiron que pagaba a pena facer un libro. Foron eles quen pensaron en Antonio Rubio para facer uns poemas baseados no meu traballo.

Antonio Rubio: É un feito pouco habitual na creación de libros infantís. Cando dende Kalandraka entregáronme as doce láminas de David a ver que me parecían, dende o primeiro momento resultoume un proxecto atractivo e púxenme en marcha. Había bos ingredientes: instrumentos de corda (cello, contrabaixo, violín, viola), músicos de cómics, temporalidade de estacións e meses… Só faltaba atopar un ton poético, e púxenme con iso.

D.P.:Antonio Rubio creou uns poemas fantásticos. Eu estou moi contento polo resultado, porque Antonio soubo captar moi ben o espírito das imaxes.

David, recibiu vostede recentemente polas ilustracións deste libro o segundo premio de ilustración do Festival Internacional de Literatura Infantil de Sharjah, nos Emiratos Árabes. Que recoñeceu e valorou o xurado do seu traballo?

D.P.: Gañar o segundo premio da Feira do libro de Sharjah foi unha ledicia moi grande. Permitiume viaxar ata os Emiratos Árabes e coñecer a xente moi interesante, como o grande ilustrador mexicano Gabriel Pacheco, co quen compartín conversas e ata un taller para os nenos que visitaban a feira. Permitiume tamén descubrir a grandes ilustradores que participaron na mostra e comprobar a marabillosa xeración de ilustradores iranianos que están empezando a darse a coñecer.

En canto ás miñas ilustracións, o xurado subliñou que o que lle gustara do meu traballo era a alegría e a fantasía desbordante que transmitían as imaxes.

Maio fai medrar/mil atrís de follas/por riba das fragas/de madeira airosa

A orquestra vai tocando segundo pasan os meses do ano. Atopámonos diante dun libro para ler, para ver e para escoitar. O fío que conduce este Almanaque musical é a música.

A.R.: E acompáñase un pequeno programa de composicións de grandes músicos que poderían utilizarse nos recitados poéticos... Pero a min resultaríame especialmente divertido que os lectores puxéranlle música as súas lecturas. Non é abondo complicado dado que os versos ben rimados e as sílabas ben contadas, conducen inevitablemente á melodía. Eu fágoo acotío, porque entendo que poesía e música son dúas caras dunha mesma moeda. E porque exercítome a diario lendo en voz alta aos nenos da miña escola. (A lectura silenciosa foi un invento máis tardío)

Os seus poemas parecen nacer para se converter en xogos, ou quizabes sexan xogos que devén en poesía. Que importancia ten para os primeiros lectores acercarse á literatura dun xeito lúdico?

A. R.: É determinante, decisivo. A poesía vívea o neno dende os seus primeiros días como melopea nas cancións de berce, como percorrido musical corporal nas primeiras rimas que sinalaron as partes do seu corpo, como exercicio rítmico de sorteo ao botar sortes, como exercicio de lectura rimada ao son do salto á comba, como cerimonia astral nos corros de patacas, como feitizo verbal curativo, como salmodia, como conxuro… A poesía empeza sendo un xogo e pode seguir séndoo o resto dos nosos días se a escola, a familia, non a esquecen e as vellas cerimonias poéticas que marcaban o calendario de festas non desaparecen.

Seguindo co que comentabamos antes con Antonio, as ilustracións deste Almanaque musical van estar igualmente centradas na música, nos músicos. Como debuxante, é máis doado ilustrar un libro cos mesmos personaxes ou ir creando novos ao ritmo que marque o texto, como por exemplo nos Contos para nenos que dormen deseguida?

D.P.: Depende. Cada libro é un mundo diferente. Ter uns personaxes fixos (neste caso unha banda de música) é cómodo no sentido de que se van repetir en todas as escenas. A idea foi crear unha orquestra de música barroca con violíns, chelos, contrabaixos e violas, integrados por seres fantásticos moi diferentes. Tratábase de facer un “casting fantástico” un pouco tolo para dotar a esta banda dunha singularidade máxica que fose atractiva para o pequeno lector: no grupo hai dende paxaros ata nenos, trasnos, elefantes... que lle confire a todo un aire fantástico e evocador. Comparado con Contos para nenos... este foi un libro máis sinxelo, pois o campo de acción era moi determinado, a diferenza do outro, no que cada conto había que comezar de cero.

E a mesma dúbida poderiámola trasladar a Antonio, quen ten marabillosos poemarios centrados en aspectos moi concretos: a flora (Versos vegetales), animais (Bibichos) e agora coa música e os meses.

A.R.: Depende, en ocasións chégate a idea de poemario como proxecto temático máis ou menos pechado. Así ocorreu en Versos vegetales, que como o seu propio nome indica, recrea meu amor ás plantas. Pero noutras ocasións, en La Vida Láctea, por exemplo, o libro constrúese a partires de pezas máis diversas e aparentemente deslabazadas. Aínda que, polo menos no meu caso, sempre existe -creo- algún tipo de fío condutor, xa sexan estruturas poéticas, atmosferas, xeometrías, ou temporalidades… E así, sen predeterminación, poden ir agrupándose versos ata que se barrunta un aire, un perfume de libro. Cando non pasa nada disto, pois se deixan durmir os poemas nun caixón, ou se liscan ao lixo directamente, e “sanseacabó”.

A traxectoria ilustrativa de David vai dar aquí un novo xiro. Vendo os seus últimos libros o que máis sobresae nesta ocasión, o que en verdade destaca, é a gran imaxinación posta ao servizo das ilustracións. Vai brotar unha imaxinación desbordante, quizabes pola soidade e a liberdade de non cinguirse a uns textos.

D. P.: Nesta profesión non hai peor cousa que repetirse ou estancarse. Miro cara atrás e vexo libros que fixen, e que agora faría de diferente maneira. Isto é bo porque decátome que vou evolucionando, pero a veces me causa un sentimento de ansiedade. Miro cara adiante e vexo o moito que me queda por facer, e o moito que podo mellorar. Vexo a magníficos ilustradores, excelentes pintores, grandes debuxantes...en definitiva, moitísima xente xenial da que podo aprender e que me serven de inspiración para o meu traballo. Seguramente o feito de facer as ilustracións sen ter un texto predeterminado deume unha liberdade que normalmente non teño, pois neste libro foron os textos quen tiveron que adaptarse ás ilustracións, cando o normal é que sexa ao revés. Non penso que este libro sexa un xiro na miña traxectoria. Máis ben é un pasiño máis nun camiño que fago cada día con máis ilusión e que non sei a onde me leva.

A poética de Antonio Rubio é unha das voces máis asentadas e recoñecidas no eido infantil. Gabriel Celaya titulou un poema La poesía es un arma cargada de futuro. Que hai que lles dicir aos nenos e nenas a través da poesía?

A. R.: Aínda que pareza un tópico, na creación poética cabe todo; agora ben, os temas soen ser recorrentes (xogo, ritmos, animais, cancións, natureza, salmodias, retahílas…) e só depende o resultado do talento de que se dispoña ou do chou, ou da vixilia ou complicidade das musas, que habelas, hainas. Aínda que eu tamén penso que se veñen visitarme o mellor é que me atopen traballando. En canto a que hai que dicirlles, creo que se lles pode dicir todo. Todo cabe agás o adoutrinamento e la intención didáctica.

David xa leva moitos anos traballando a dúo con Carlos López en Pinto&Chinto, tanto no traballo diario como humoristas gráficos como na publicación de libros infantís, onde levades publicados xuntos unha ducia de títulos. Faise estraño traballar con outros autores?

Traballar con Carlos é un luxo. Levamos feitos xa doce libros xuntos, e inda temos moitos por facer. Carlos é, sen dúbida, un dos mellores escritores de literatura infantil que hai e houbo en Galicia. Pénsoo sinceramente. Contos para nenos que dormen deseguida, editado por Kalandraka, é unha auténtica xoia da LIX galega, un dos mellores libros infantís que se escribiron nos últimos anos en Galicia, e estou convencido que, co tempo, se converterá nun clásico da literatura galega. Teño que subliñar ademais que o de Carlos ten moitísimo mérito, pois todo o que leva conseguido tanto no eido do humor gráfico como no da LIX en Galicia, foi froito do traballo, a independencia e a honestidade. Unha carreira profesional que de seguro será máis valorada no futuro, e antes fóra de Galicia. Para min, ter a oportunidade de traballar con textos cheos de tanto lirismo, tanto humor, e tanta imaxinación, é un auténtico pracer. Inda así, non é novo para min o feito de traballar con outros escritores, e incluso de facer os meus propios proxectos, xa que levo case corenta libros ilustrados en total. Gustaríame seguir ilustrándolle a Carlos as súas historias, pero sen renunciar a outros proxectos que me resulten inspiradores e me obriguen a avanzar.

Maio, 2012