Resistencia ou Veu visitarme o mar, por destacar duas das obras de Rosa Aneiros, están marcadas a ferro literario na memoria das letras galegas. Unha memoria que co paso do tempo tamén lembrará este Sol de Inverno, último Premio Xerais de Novela.

Nesta novela Rosa Aneiros e Inverno enchoupanos cunha historia que podería ser a de moitos tantos. Unha viaxe a través da deformidade e do horror no ser humano se pode chegar a converter, á vez que unha fermosa historia de loita pola vida e a dignidade. Por outra banda a escritora de Valdoviño convídanos a gozar da poética da súa escrita, confirmándose como unha das voces máis importantes da actualidade literaria. Un goce que levará ao lector polos vieiros da súa prosa e dunha historia difícil de esquecer.

Baixo unha prosa luminosa e de alto contido poético narra o periplo vital de Inverno: unha historia moi dura de mortes e desterros. É premeditado, á hora de escribir, ese contraste entre a luz da súa escrita e a escuridade da trama en Sol de Inverno?

A nivel persoal me seducen as historias que son moi tráxicas, esas que poñen en evidencia ao ser humano. Por outra banda, creo que estamos expostos a unha banalización da linguaxe provocado polos medios de comunicación. Escoitamos todos os días historias terribles de asasinatos e mortes relatadas con toda a tranquilidade do mundo, con palabras que parece que restan valor ao contido da noticia. O ser humano, ante iso, crea unhas barreiras que impiden achegarnos ao horror dos feitos.

Eu busco, mediante a linguaxe, romper esas barreiras, coller desprecavido ao lector, que baixe as súas defensas e lle chegue esa mensaxe fronte determinados temas. Dous exemplos moi claros de iso son os casos de Fiz e de Silvia.

Recrea en Antes, a aldea natal de Inverno, un mundo onde se mesturan precipicios, gabeeiros, supersticións,... Como foi a recreación de todo ese micromundo que acompañará a Inverno ao longo de toda a súa vida?

Antes comparte paisaxes, aínda que non sexa dun lugar concreto, coa zona de Valdoviño, de Cedeira, da Serra da Capelada, dos aguillóns do Ortegal... que son os meus lugares propios. Un mundo que dun ou doutro xeito sempre acaba entrando na miña literatura.

Ao longo da novela os lugares físicos son recoñecibles, velaí están Barcelona, Bordeaux, La Habana, París... O único lugar que non ten unha xeografía concreta, que non podes localizar nun mapa é Antes. E para min como escritora é un aspecto moi interesante porque me permite imaxinar, xogar a crear un lugar como é Antes.

Dedica o libro á escritora Silvia Mistral quen, cambiando de lugares, tamén foi obrigada a vivir nun continuo exilio: Barcelona, Francia e México. Sería este libro, dalgún xeito, unha homenaxe a todos aqueles que por mor da violencia tiveron que se exiliar, fuxir dos desastres da guerra?

Ao escribir esta novela, e a pesares de intentar relatar a historia de Inverno, é certo que encarno no libro varias cousas máis. Por exemplo, nalgunhas pasaxes do periplo que segue Inverno, como no caso da viaxe a bordo do Ipanema, nese barco van Silvia Mistral, vai Elixio Rodríguez, e outros miles máis que foron obrigados a deixar atrás a súa vida, a súa casa e marchar dos seus lugares.

Deste xeito Sol de Inverno serve, en certa medida, de homenaxe a todos os forzados a fuxir e, aínda que eu non queira contar aquí as súas historias, van explicitamente na historia de Inverno.

Toda a novela está escrita en segunda persoa, polo que o lector actúa un pouco de voyeur dos avatares da vida de Inverno. Que supuxo, a nivel emocional, narrar máis de cincocentas páxinas nesa segunda persoa?

Eu dediquei, tanto para esta como para calquera das outras novelas miñas, moito tempo á escrita. Unha das cousas que busco é sorprenderme a min mesma. Todos os meus libros anteriores sempre foron escritos en terceira persoa, nunca escribín en primeira e con Sol de Inverno quixen probar a facela en segunda. Ao principio foi un pouco duro, pensaba que non a daría rematada deste xeito, pero foi unha experiencia moi bonita, gustoume moito facelo así.

De tódolos xeitos hai algún truco. Nalgunhas pasaxes cambio a voz do narrador. Por exemplo, cando Luzdivina fala de seguido, faino en terceira. Iso xa me serve un pouco como alivio á hora de escribir.

Novela longa. Aparecen e desaparecen os personaxes. A trama salta dun lugar a outro. Á hora de escribir, segue un guión moi estruturado?

Sorprendinme moito escribindo este libro. De primeiras eu tiña os meus esquemas da trama da historia, os seus personaxes, pero estes ían cambiando sobre a marcha. Por poñer un exemplo: Inverno non ía chegar ata Barcelona. A idea inicial era partir cara Francia desde o Cantábrico; por outra banda como realmente tivo que realizar tanta e tanta xente. Pero mentres escribía a novela coincidiu que visitei unha exposición no Museo de Arte Contemporánea de Barcelona sobre os bombardeos da cidade durante a Guerra Civil e os refuxios onde se gorecía a xente. Quedei marabillada con todo iso e cambiei o barco de rumbo. De chegar ao Cantábrico atracou en Barcelona.

Eu planifico as historias, pero as veces tes que rachar con iso, hai que deixar falar aos teus personaxes, escoitalos e que che digan eles a ti o rumbo a seguir.

En Antes Inverno atopa o primeiro amor e por vez primeira vese cara a cara coa morte. Reproduce en Antes esa especie de paraíso perdido, aínda que neste caso máis que perdido sería un paraíso estragado polo comezo da Guerra Civil e a posterior fuxida ata Barcelona.

Para Inverno a traxedia, a perda do paraíso non coincide co comezo do estoupido da Guerra Civil, senón que ven de días antes. O horror chega directamente coa morte de Fiz. Velaí é cando principia a súa loita interior. Fíxeno a mantenta para demostrar que hai conflitos que comezan antes, contendas persoais que non ten nada que ver coas grandes guerras. A batalla interna de Inverno comeza xusto nese momento.

Chegamos a unha Barcelona de resistencia republicana que vive baixo os bombardeos dos pipistrelli italianos. Inverno arrincada dos brazos de Antes e da súa infancia. En Barcelona atopamos a intelectuais galegos como no caso de Féliz Muriel (Rafael Dieste) entre outros personaxes históricos. Atopamos un contraste entre o que é ficción e o que é historia, que se entrecruzan na novela.

Quixen homenaxear a propósito a Nova Galiza e a toda a xente que estaba arredor dela. A todas esas persoas que vían como se lles escapaba todo máis aínda así seguían loitando polos seus ideais, sen deixarse vencer, traballando con moitísima ilusión.

O xogo que eu quería facer ao mesturar realidade e ficción vai ligado aos personaxes que aparecen na novela. Evidentemente, todo o contexto de Barcelona é certo: as horas dos bombardeos se respectan, os refuxios tamén... pero xogo coa recreación de personaxes, como no caso de Mercé, a avoa de Silvia. Mercè é, en realidade, Mercè Rodoreda, a quen quixen homenaxear persoalmente deste xeito.

En certa maneira é unha homenaxe a moitas das persoas que viviron e que eu recreo a través da ficción. As veces, a nivel emocional, é máis doado facer sentir ao lector e á xente que non viviu eses terribles momentos apegarse a algo contando unha historia, xa que non é o mesmo ler datos que ver narrados eses sucesos.

Francia e os campos de concentración. Homes esfameados e mulleres dispersadas polas aldeas. A dignidade humana perde o seu sentido nesta etapa.

O período francés eu procurei respectalo moito e facerlle unha homenaxe, estilisticamente incluso, a todos eses diarios escritos que nos chegaron a nós escritos polas persoas que estaban alí nese momento e a todo o relativo á época.

Houbo nesa pasaxe da novela unha das partes que máis me gustou escribir: o momento en que Inverno viaxa coa súa familia no camión procedente de Barcelona cara Francia e está comendo do bote de leite condensado. Inverno, que se cre tan digna, tan boa persoa, ten un momento de vulnerabilidade e non é capaz de compartir ese bote cos demais nenos que viaxan no camión. É un momento de total derrota individual, pero derrota non no senso de perder a guerra ou de ser vencidos, senón de non sucumbir por sobrevivir. Esa é a sensación que quixen reproducir na súa estadía en Francia.

Todo iso sucedeu de verdade e son aspectos da historia que non se contan, pero que si sabemos grazas aos diarios de toda esa xente.

Viaxe no Ipanema e chegada a La Habana. Reencontro de Inverno coas súas raíces e coa emigración. Qué importancia ten Cuba dentro do imaxinario individual e persoal de Rosa Aneiros?

A chegada a La Habana por parte de inmigrantes galegos está moi documentada. Para Inverno o acceso a esa cidade significa recuperar a súa familia e desquitarse en parte de toda a amargura que levaba consigo mesma.

A min persoalmente apetecíame recrear La Habana porque Cuba está moi vencellada a miña infancia a través das historias que me contaba o meu padriño, que estivera alí moitos anos. Eu, a través das súas historias, sentía auténtica fascinación pola cidade, polos seus tranvías, os seus coches... Daquela La Habana era unha cidade moi puxante, podías facer moitísimas cousas que na Galicia de preguerra era imposible.

En La Habana Inverno coñece a súa bisavoa Luzdivina, filla dos cimarróns que se enfrontaron aos escravistas. En certa medida Luzdivina representa a memoria dos cubanos.

Luzdivina é un personaxe de realismo máxico absoluto. É unha persoa que fala en terceira persoa e garda na súa memoria acontecementos que ocorreron no século XV ata a actualidade.

Ela é a memoria viva das fillas de Diego Grillo, o que en certa medida é tamén unha homenaxe á oralidade e á memoria de Cuba.

Un dos personaxes que máis peso ten na novela é Alfredo, o pai de Inverno. Un home que comeza cunha vida tranquila como médico e alcalde de Antes que por mor dos seus ideais loita e participa directamente dos acontecementos máis importantes dos últimos sesenta anos do século XX. Sen embargo, sempre queda nel o desacougo, a impotencia.

Para min Alfredo encarna a busca dos ideais levado ao estremo. Inverno nun momento di que o seu pai se converteu nun mercenario dos seus propios ideais. Unha persoa que necesita estar no cumio da historia, presenciar e participar de todos os acontecementos históricos. Inverno e o pai son dous personaxes que fían a historia de diferente xeito. Mentres que el quere estar presente en todas as frontes e participar ela, que ten os seus mesmos ideais e pelexa polo mesmo, e que traballa tanto como el, faino doutro xeito diferente.

Premio de novela, premio xuvenil e este ano e autora para primeiros lectores. Móvese ben polos estremos da literatura?

Cada historia necesita ser contada dun xeito diferente. Cada historia, no momento en que sabes a quen vai ser dirixida busco a maneira de contala. Se me movo ben ou mal non o sei, pero o que busco é contala de diferentes perspectivas porque son públicos distintos.

Aínda que a nivel estilístico eu estea sempre detrás si procuro enfocalo e que se visualice de forma diferente: Ás de bolboreta (Xerais) é diferente, Veu visitarme o mar (Xerais) é diferente, Resistencia (Xerais) é diferente, Os ourizos cachos e o gran río gris (Galaxia) é diferente... O que estou pendente sempre é que non se me esqueza para quen estou contando esa historia.