Palabras para un baleiro (Espiral Maior) de Baldo Ramos, XI Premio Fiz Vergara Vilariño do Concello de Sarria, proponnos unha dobre experiencia: o relato de ser pai e unha viaxe polos vértices da poesía.

Pecha o poeta de Celanova un ciclo iniciado con Raizames. Palabras para un baleiro é poesía, pero tamén é música. Como se dun lenzo se tratara o lector ve como Baldo Ramos debuxa o poema. Mergúllanos no baleiro, na claridade, no silencio. Reflexionamos coas súas palabras. Atopámonos nos límites da poesía e nela converxemos co poeta. Sentímolo como se fóramos nos mesmos. Velaquí un magnífico e fermoso traballo.

En Palabras para un baleiro mantén un diálogo co poema nun exercicio metapoético, pero tamén dirixe o seu discurso cara a súa filla. Únese dalgún xeito a simultaneidade do nacemento literario do poema co nacemento da túa primeira filla?

Eu empecei a escribir Palabras para un baleiro dous días despois de que nacera a miña filla, e no libro envorco esa dobre experiencia: dar a vida a unha criatura e outra experiencia máis literaria, máis metaliteraria, se se quere dicir así.

Qué supón dentro do seu discurso poético estas Palabras para un baleiro?

Con este libro tiven a conciencia de que o camiño poético que viña transitando nos últimos anos era un camiño que non podía dar máis de si.

Sinalaba un crítico sobre un libro meu anterior que el non sabía ata onde podía chegar eu escribindo porque non se podía chegar máis alá coas palabras. Daba a sensación de que o poema acoutábase en si mesmo e non tiña moita máis capacidade de desprazamento.

Neste libro, que rematei de escribilo en seis meses, fun mesturando o relato de ser pai co relato desa experiencia lindeira. Atoparme coa incapacidade, coa impotencia, de non saber ou poder dicir máis. De non ser capaz de levar a linguaxe máis ao extremo.

Baleirar o baleiro/ é aceptar/ o espazo concibido/como negación do discurso

Sempre intenta levar as palabras un pouco máis alá. Como comentaba vostede na resposta anterior, de levar a palabra ao extremo.

Eu considero que na poesía os escritores debemos forzar a linguaxe ao límite e intentar dicir o máximo posible co menor número de elementos. Chega o momento en que para min o poema convértese en algo transparente, e que detrás da transparencia non hai máis que baleiro. E detrás de todos estes textos hai un baleiro cara o que xa non se pode seguir avanzando e por iso, cando rematei este libro, en xaneiro do 2009, decidín non escribir máis nada porque tras ese baleiro o que compre é retroceder, reorientar o camiño. No libro hai esa mestura co relato de ser pai coa tensión literaria dos límites da poesía, ata onde se pode chegar coa palabra...

Mestura aquí o rol de poeta que da vida á poesía e o rol da poesía que da vida ao poeta. Ata onde o poeta e ata onde o poema?

Escribo dende os dezaoito anos e para min a escrita é unha experiencia case diaria. Non concibo a miña vida sen escribir. Alá polo ano 88 perdín un avó moi querido e tiven a necesidade de escribir para comunicar un sentimento que daquela me afogaba. Dende entón escribo practicamente a diario, como se tivese a necesidade de contarme a min mesmo as experiencias do día a día. Para min a literatura e a vida son dúas cousas indisociables. Penso que o camiño da vida á literatura e da literatura á vida é un camiño circular que se está constantemente retroalimentando o un do outro.

En Palabras para un baleiro está moi presente o medo a esquecer. Por veces parece que se aferra ao pasado e a vellas pantasmas para manterse / mantelos vivos. A fixación por ese pasado pode ser causante do medo ao porvir, ao que está por chegar?

No momento en que un se converte en pai -e supoño que isto lle pasará a outros pais- facemos un retroceso ao pasado e un entende mellor aos seus pais ou aos seus avós. Imaxínase como era el de neno. Entón, no momento en que eu me converto en pai, o que procuro é recuperar as miñas raíces. E intento recobrar dalgún xeito a miña orixe: esa Celanova que se está a quedar despoboada. A miña aldea materna é hoxe unha ruína, incluíndo a nosa casa matriz. Cando empezo a escribir este libro atópome coas miñas raíces, coas palabras dos meus avós e as leccións dos antergos. No libro fúndese pasado co futuro. E cando un revive o pasado é posible que haxa un medo a afrontar o futuro. Latexan aquí a partes iguais a esperanza da memoria co medo ao futuro.

A filosofía oriental considera a sunyata como unha especie de baleiro, un lugar onde a nada axuda a atoparse a un mesmo. Nembargantes neste traballo enche o baleiro de vida, e todo o que esta conleva: a dor, a ausencia, ... pero tamén a alegría de concibir un fillo.

Non me sinto herdeiro da cultura oriental aínda que o baleiro e o silencio axudan a atoparme a min mesmo. De todos os xeitos eu non considero o baleiro ou o silencio como algo negativo. O baleiro é un acubillo, un lugar onde poder refuxiarse. Facer que nas palabras entre o baleiro -algo parecido ao que intentaba obrar Chillida coa súa escultura- significa que as palabras son lugares habitables. Conseguir que dentro do poema haxa baleiro significa que ese baleiro é un lugar de acubillo para o lector.

Todo o que nace vive para morrer é unha das máximas da vida. Outra das obsesións que aparecen en Palabras para un baleiro é o da perdurabilidade.

Esa é unha obsesión que creo que temos todos. Eu dende logo. A sensación de conter a hemorraxia do tempo.

Tradicionalmente dise, aínda que eu a considere unha idea moi simple, que o artista pode evadirse da fugacidade do tempo creando cousas eternas. Son conceptos abstractos que non me acaban de convencer aínda que en verdade, cando escribes ou pintas ou desenvolves algún tipo traballo artístico, tes a sensación de que o tempo para; contense a fugacidade do tempo e sentimos, a partires desa contención, en que non todo está perdido. Para min escribir é confiar nun reencontro co que somos, de onde vimos.

Teño dito nalgunha outra entrevista que para min este libro é un descenso á orixe, non só ao pasado senón máis exactamente ao lugar onde se cruzan todos os camiños: pasado, futuro e presente. Nese cruce é onde o escritor sente que o tempo se frea. Denomínoo nalgúns textos como beleza, un lugar onde confías as cousas e onde atopas a satisfacción, ben nun trazo na pintura, na poesía cun verso.

Qué importancia dá ao movemento dos poemas? Por veces, o poema parece moverse dentro do libro, de cobrar vida de seu.

Que a palabra contida na páxina sexa capaz de propiciar en quen le unha sensación óptica ou intelectual de mobilidade é un bo síntoma. Eu penso que a maneira de conseguir ese efecto posiblemente sexa cun emprego do ritmo moi traballado.

Pilar Pallarés, membro do xurado que me outorgou o premio, destacou que Palabras para un baleiro era un libro con moito ritmo, con moita música. Creo que é un libro que segue un pouco a música desta experiencia vital de ser pai, pero tamén a práctica literaria de enfrontarse todos os días coa palabra nun efecto de vaivén, de ir e vir.

Dentro do claustrofóbico que pode ser por veces o poemario, desa sensación perenne de condena, cales son os elementos aos que se aferra a súa poesía para sobrevivir?

Nunha primeira lectura si que pode dar esa sensación de escuridade, de que nace dunha experiencia negativa. Pero por outra banda, lido en conxunto, creo que é un libro cheo de luz, rebordante de transparencia.

Os textos contan experiencias vitais vividas por todos, como é a vertixe polo paso do tempo, a vellez, o desencanto ao ver que os paraísos que habitaches desapareceron, o desexo de quer volver aos lugares orixinais,...

Gamoneda dicía nunha ocasión que a poesía debe de ser contraditoria. A contradición como motor da poesía. Entón si que hai algo negativo, pero tamén está satisfacción de ver nacer e de ser pai. Creo que en Palabras para un baleiro luces e sombras están compensadas.

Contra o final do libro escribe: este libro pecha unha porta. Cicatriza con Palabras para un baleiro unha ferida aberta na poética de Baldo Ramos? Cara onde irá a poesía de Baldo Ramos a partires de agora?

Un poeta arxentino chamado Roberto Juarroz, ao que admiro moito, publicou un total de catorce libros na súa vida e titulounos todos do mesmo xeito. O primeiro era Poesía vertical I e o último Poesía vertical XIV. Eu concibo o poema como unha estrutura vertical. A verticalidade da miña poética é o que me levou precisamente a este abismo, no que considero que non podo ir máis alá.

No caso de que volva a escribir de novo teño moi claro que a formulación de partida será horizontal, en lugar de vertical. Concibir os libros dunha maneira totalmente distinta, dun xeito máis narrativo, máis lineal... Presinto que o vindeiro libro, se chego a escribilo, nacerá con esa perspectiva.

 Teo, Febreiro do 2010