Autor serodio, debutou o pasado ano coa novela El viaje de regreso e agora ven de presentar a súa primeira peza teatral, O ático. Concorda con Ingmar Bergman cando dicía que cos anos a mirada devén en máis libre, ampla e serena?
A verdade é que agora me sinto máis seguro, teño unha confianza maior e sei que é que quero facer. Digamos que teño moi claro o obxectivo que quero conseguir pero pola contra resúltame moi difícil acadalo. Como escritor son moi esixente. Eu teño ás miñas costas un gran bagaxe lector que me confire un nivel de esixencia moi grande.
A razón pola que publiquei serodiamente foi por mor da miña vida laboral, moi intensa e que me impediu concentrarme no eido creativo. Eu preciso de moito tempo para escribir, reflexionar, reescribir… e non dispuxen dese tempo necesario ata o de agora, onde teño a posibilidade de escribir dunha forma seria e ordenada.
De todos os xeitos tampouco me laio de non publicar canda máis novo, xa que serían, abofé, obras menores. Non sería de ningún xeito unha novela da densidade de El viaje de regreso, por exemplo. Unha novela que penso só se pode escribir na madurez dun.
Fala da esixencia como escritor. Satisfeito, daquela, desta primeira incursión no igualmente esixente e difícil mundo teatral?
Eu estou moi satisfeito co resultado de O ático. Son un home de teatro en canto a afección e esta obra ten moita importancia para min porque reflicte esa vocación teatral de moitos anos. Escribina nun mes e aos dous meses corrixina. En tres meses tiña a obra perfectamente artellada, independentemente das derradeiras modificacións.
Vostede desprega en O Ático unha forte e dura mirada social, amosando ao lector un catálogo de personaxes onde sobresae a infelicidade e a adversidade. O lector contempla individuos moi reais e identificables. Pode ou debe ser o teatro unha reflexión humana e crítica da sociedade, ou ficar só nunha manifestación cultural?
Entendo que calquera creación literaria ha de ter unha clara manifestación da realidade. Non ten por que ser poética nin extremadamente realista, pero si penso que dalgún xeito debe reflectir esa sociedade na que che tocou vivir. En O ático, ao igual que sucedeu na miña novela anterior, a meirande parte das situacións que acontecen son reais, están baseadas en feitos que ocorreron de verdade e, se me apuras moito, hai personaxes nesta obra que son de carne e oso, aínda que logo haxa unha abstracción.
O ático ten unha clara intención metafórica. Como veño de dicir, moitos deses sucesos son certos e coido que o lector pode sentir como próximas todas esas situacións que acontecen na obra, que poida dicir mentres le: Eu coñezo a un que lle pasou iso.
A min interésame moito a afinidade que se pode crear entre o autor e o lector ou espectador, e como autor buscas a alguén que sexa sensible e receptivo.
Falemos dos dous personaxes principais: Pepe e Lola. O primeiro deles é un xubilado, morto en vida por decisión de seu, filósofo, irónico, acomodado nunha aparente indolencia. Parece simbolizar esa apatía existencial que caracterizaron aos personaxes de Chekhov.
Na filosofía e na forma de ver e entender a vida, eu son chekhoviano descaradamente. Admítoo. É un autor que coñezo dende que era moi novo e son lecturas ás que volvo moitas veces.
O personaxe de Pepe é fundamental, ademais de ser o protagonista principal da obra. A pesares de estar “morto” el é quen vai manter viva a esperanza e a ilusión. Esa luceciña que debe albiscarse ao final dun túnel moi escuro. Pepe resulta ser o máis vivo de todos. Entende e comprende a todos eses personaxes que van aparecendo polo ático, incluso a súa propia muller.
A pesares de ser unha obra aparentemente pesimista, coido que é nesas situacións tan adversas da vida cando é importante manter viva a esperanza, onde é posible acadar a felicidade. É necesario poder transferir esa esperanza, xa que coñecín xente que pasaron por esas situacións tan difíciles e puideron saír.
E logo está Lola, a dona de Pepe, quen gaña os cartos lendo as cartas aos infelices que pasan polo ático.
Lola é a persoa que leva a vida exterior ao ático. Os personaxes que aparecen polo ático é porque ela lles convoca. Pero o alimento espiritual, quen mantén a fe, proporciónao Pepe. É un paradoxo que me gusta ofrecer entre eses dous personaxes. Ademais, eles dous están moi unidos e nesas situacións tan adversas percíbese que se mantén vivo o amor entre eles.
Henrique -xermolo de político de “éxito”-, Luís –humillado constantemente pola muller que ama- e Carme –ludopata- son os personaxes que van ao ático para que Lola lea as cartas. Hai un aspecto que une a eses tres personaxes: a esperanza nos designios de Lola. Buscan esa ilusión de fume que non son capaces de acadar no mundo real.
Todos eles van buscar en Lola unha luz que lles poida iluminar nos seus problemas angustiosos. Realmente son personaxes que para min semellan ter distinta importancia. O espectador é quen debe sentir unha simpatía ou antipatía cara eles. Eu non me pronuncio. O que van levar cara o ático é a rudeza, a crueldade dunha vida para a que soamente un dos tres está preparado para resistir, que sería o político. As outras dúas persoas buscan unha esperanza pero sen vontade de loita.
Véndoos desfilar polo ático parecemos escoitar a voz de Samuel Beckett falando da vida: “Proba outra vez. Fracasa outra vez. Fracasa mellor”.
É inevitable -e diciámolo ao principio-, que dalgún ou outro xeito cando escribes salten todas as túas lecturas. Fas referencia a Beckett, pero hai outro autor que sempre me acompañou: Harold Pinter. Pinter é un autor moi ácido, duro, aparentemente pesimista pero que sempre deixa na súa mensaxe unha fírgoa de esperanza. Creo que nese sentido Pinter si que pode asomarse case que inconscientemente no desenvolvemento dos personaxes. Pero ben, son cousas das que non te decatas mentres escribes.
Á hora de escribir teatro, imaxina os actores que poderían interpretar o texto, en como quedaría representado, ou ese é un aspecto secundario?
No tipo de teatro que eu fago, que correspondería fundamentalmente a un teatro da palabra, estás vendo aos personaxes sempre en escena, pero esa posta sobre as táboas propiamente dita aparece posteriormente, cando rematas de escribir e fas unha análise posterior onde dis: Como quedaría isto representado? E incluso pensas na escenografía, na representación, en como dicir esta ou aqueloutra frase, na maneira de levar adiante os monólogos… Si que pensas neses detalles, pero é posterior á creación da obra.
Algunha compañía de teatro mostrou o seu interese en tirar adiante con esta obra?
Agora mesmo non hai nada concreto. Algunha xente mostrou o seu interese en O ático e teño a esperanza de que nos vindeiros meses poidamos concretar algo. Loxicamente sería unha gran alegría vela representada.
Tras o magnífico resultado deste libro. Seguirá vostede por este tránsito da literatura dramática?
Non creo que me converta a estas alturas nun escritor moi prolífico, penso eu. Pero si teño tres obras esbozadas que son dúas novelas e unha obra de teatro. Esas tres obras están en marcha, aínda que ata non teña a certeza de que se poidan publicar non sairán.
Ferrol, Setembro do 2011