Ingrávido signo supón o terceiro traballo individual publicado por Pablo Bouza. Anteriormente tirou do prelo In aeternum (Deputación da Coruña) e O home que falaba coas baleas (Concello de Outes). Ten a piques de publicar Na procura do norte (Premio de Poesía 'Conde de Gondomar') en Alvarellos e Espiral Maior publicará, o vindeiro ano, o seu Na intimidade do azougue, premiada na edición deste ano en Vilalba..
A morte e a ausencia sobrevoan Ingrávido signo. A dor devén, por praxe literaria, en palabras e versos. Este exercicio poético axuda a mitigar, a facer máis leve, ese enfrontamento contra a desaparición dos nosos seres amados?
Eu son da teoría de que a poesía pode ser terapia, ou como ben dicía Antón Reixa cando presentou en Culleredo o seu Látego de algas (Espiral Maior), a poesía é berrar en silencio cando non se pode facer en alto.
Ingrávido signo nace da morte de meu pai, nun momento clave na miña vida, dunha maneira inesperada. Daquela principiei a formularme cuestións que ata entón non fixera. Se no meu primeiro libro* afondo máis nos temas amorosos, é a partires desa morte cando comezo a preocuparme temáticamente dos recordos e da lembranza. Ingrávido signo versa da poética da memoria, incorporando unha forte carga metafísica, onde me pregunto por nós como seres. Non creo que esteamos diante dun libro de doada lectura. Vese que hai sufrimento, pero o feito de poder compartir esa sentimentalidade con outros, que outra xente poida interpretar esa dor e dalgún xeito facela súa a través da lectura axuda. Si que podemos interpretar esa sensación como de terapéutica.
* In Aeternum, publicado no 2007 pola Deputación Provincial da Coruña.
Supoño que non debe ser doado escribir sobre unha experiencia persoal dese tipo e, ao mesmo xeito, revestila dun linguaxe poético para converter o resultado en poesía.
Ingrávido signo componse de 53 poemas. A primeira parte titúlase Alma baleira onde eu reflicto a angustia da perda. Son os primeiros poemas onde me atopo estragado, aínda que despois se vai deslíndose un pouco esa sensación e comezo a preguntarme sobre a memoria, sobre as despedidas.
Este libro contén igualmente, por mor do oficio mariñeiro do meu pai, unha gran cantidade de simboloxía mariña: o mar sempre está latente. Eu son fillo de mariño e crieime dentro dunha simboloxía de barcos, portos, ... manifestada en Ingrávido Signo. Amoso as crónicas que meu pai me contou das súas viaxes por Shangai, Nova Orleáns,... Historias que me relataba e van quedando recuadas na memoria. Relatos e anécdotas das que antes da súa morte case nin me lembraba e fronte as que tiven que facer un exercicio de retorno, de volta á nenez. E é nesa volta á infancia onde aparece a figura da nai como esa muller que está esperando, como se ve claramente na parte do libro titulada Retornos e despedidas.
A loita por non esquecer. Aparece en Ingrávido signo o medo de que non fique nada de noso co paso dos anos, nin unha soa lembranza. Que a nosa presenza na vida sexan, como escribe, as pedras derrubadas dunha casa. A pequenez da vida ante a inmensidade do tempo.
Preocúpame que pode permanecer de nós, que é o que resistiría da memoria do meu pai se eu non llo transmitise aos meus fillos.
Mira, de neno fun enormemente feliz na casa dos avós. Agora esa casa xa non existe, botárona abaixo e construíron un edificio, non ficaron nin as pedras derrubadas. Intento amosar neste poemario esa inquietude do que pode quedar de nós. Estou en verdade interesado en manter esa memoria.
Este é un libro duro. Cando escribía estes poemas víñame á cabeza Vieiro de señardade (Ed. do Castro) de Tomás Barros. No prólogo o autor escribía que tiña certos reparos para publicar nun momento dado algúns dos seus poemas, pero á vez aclaraba que ler a poetas como León Felipe, Buero Vallejo ou Bertolt Brecht déronlle folgos para seguir adiante e introducir finalmente os poemas. Barros dicía que o poeta ten que dar testemuña de todas as súas tristezas sen ocultar nada, por moito que fira e doa. Nese sentido este é un libro complicado. Eu sempre digo que a poesía é unha das polas da literatura máis difíciles porque tes a obriga de espirte, aquí non podes mentir nin facer ciencia-ficción. A poesía chucha da túa sentimentalidade.
A realidade era outra: era saudade / da amada e dos fillos que medraban / no soño dun pai perdido no naufraxio / dun mar perpetuo que outorga a distancia.
Os poetas tendes o mar como referente, como metáfora e musa. Sen embargo, na súa poesía o mar transfórmase en ser arrebatador do pai.
A simboloxía mariña está moi presente na miña obra. En In Aeternum hai un poema un tanto rosaliano titulado Gran Sol que fala de homes que marchan ao mar e de mulleres que fican en terra, pero neste libro o mar ten un papel moito máis obxectivo, é unha realidade aínda que haxa metáforas e utilice unha metafísica da despedida. Aquí o mar é máis obxectivable, o mar era “quen” se levaba ao meu pai. Lembro que a miña nai sacábanos todos os domingos unha foto para enviarlla e que puidera ver como medrábamos. El podía estar no mar tempadas de ata seis meses. Internamente supuxo quedar sen a figura paterna nunha etapa moi importante da vida como é a nenez.
No libro hai moitas lembranzas: propias, da miña nai e incluso outras que non existiron... e todas elas por veces poden ser unha carga moi pesada.
Referíase vostede anteriormente á primeira parte de Ingrávido signo, titulada Alma baleira, onde amosa diferentes tipos baleiros producidos pola perda. Un deles é o baleiro que deixa a perda da inocencia, como aparece en As ás dos fillos: Terei que ser sincero cos meus fillos / falarlles das pesadumes desta vida.
Evidentemente. A desaparición de meu pai non só me afectou a min senón a toda a familia. Os fillos viven unha experiencia traumática e toman consciencia de que hai vida e de que hai morte.
Sen embargo ese poema en parte vai dirixido cara min. Cando morre un pai é un momento clave na túa vida. Sabes que por lei o seguinte vas ser ti: perdes a teu avó, perdes a teu pai... van caendo os elos un tras outro. Perdes incluso a túa propia inocencia. É un momento no que comezas a preguntarte cousas.
Ingrávido signo pode parecer un libro nada optimista, pero o seguinte que aparecerá -Na intimidade do azougue*- será completamente diferente. Escribilo supúxome unha xanela aberta para que dera un pouco de ar tras a dureza deste traballo.
* Na intimidade do azougue foi premiada no XXXVI Certame Literario do Concello de Vilalba.
Utiliza versos para fotografar recordos e imaxes da memoria. O lector atopa en Ingrávido signo multitude de estampas familiares: Non agardas máis polo verán, / pola froita de óso, / polas horas pausadas no lusco-fusco.
A min interésame moito ese papel da poesía como canle obxectivizador dunha realidade. Gústame en verdade utilizar a poesía para crear fotogramas.
É doado espirse do xeito en que o fai en Ingrávido signo? Emocionalmente para o lector pode chegar a resultar case pornográfico, violento.
Teño escrito por algures que a poesía é a grafía da emoción. Esa é a finalidade, a miña busca, aínda que non sexa moi consciente. Eu cando escribo fágoo dende a inconsciencia, hai un Eu aparte que escribe. Busco a emoción no lector, implicalo na miña sentimentalidade. O lector pode representar o poema como desexe pero procuro que exista un diálogo activo onde vaia interpretando os versos.
Neste poemario hai unha exploración polas arestas da morte: desaparición, dó, baleiro, memoria, lembranza... Realmente estamos ante un libro sobre a contemplación da morte.
Eu comezo a escribir Ingrávido signo á semana de morrer meu pai. Escribino moi rápido, en seis ou en sete meses. É un proceso intenso onde analizo dende o primeiro momento da desaparición ata que o dó, a dor vaise diluíndo e comezo a suavizar a poesía. Ao mesmo xeito busco reconforto na memoria e nos momentos positivos.
É un libro sobre a memoria, as lembranzas, os recordos... Pero tamén é un libro sobre a vida. Borges dicía que a vida era un esvarar cara a morte, e a morte é unha vida vivida. Nunha parte do libro hai poemas onde procuro facerlle unha homenaxe á vida.
Tanto en Ingrávido signo como en In Aeternum reconfortas os teus poemas ao abeiro da multitude de citas que poboan tanto este libro como no anterior.
Si, gusto de apoiarme nas miñas lecturas, nos meus poemas preferidos. Creo que están ben para facer patentes as miñas influencias, de onde ven a miña escrita. Ao mellor para o lector é importante chegar un pouco as causas biográficas de quen escribe.
Culleredo. Novembro do 2010